Хувь хүн та орлого олсон л бол түүнээсээ татвар төлөх ёстой гэдгийг мэдэх үү. Яагаад гэвэл...
Нягтлан бодогч нар ихэвчлэн Суутган-1 тайланг мэддэг боловч Суутган-2 тайланг сайн мэддэггүй учраас ашигладаггүй билээ. Татварын хуулийн гол зарчим бол та орлого олж байгаа бол тодорхой хэмжээгээр орлогын татвар төлөх ёстой байдаг. ХХОАТатварыг хувь хүн 2 янзаар төлдөг.
1-т Цалин үйлчилгээний хөлснөөс. Суутган-1 тайланд тусгагдаг.
2-т Эд хөрөнгө худалдсан тохиолдолд. Суутган-2 тайланд тусгагддаг.

Тайлант оны орлого, зардлууд /мян. төгрөгөөр/
1.    "Боргио” ХХК-ий ажилтан Баяртогтохын сарын үндсэн цалин 160.0, ур чадварын нэмэгдэл сар бүр 40.0, үр дүнгийн шагнал сарын үндсэн цалингийн 40%, унааны мөнгө 20.0, хоолны мөнгө сар бүр 40.0.
2.    Хөдөлмөр хамгааллын хувцас авахад зориулан 200.0 байгууллагаас нь олгосон байна.
3.    Хувийн дээд сургуульд цагаар гэрээний дагуу багшилж тайлант хугацаанд 200.0  авсан. 4.    "Зоос” банкны төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүн учир сар бүр 100.0 авдаг.

Та энэ бодлогыг ойлгочихвол ААНОАТ-ийн тайлангийн талаар сайн ойлголттой болно. Бүх өгөдлүүдийг сайн ойлгож авахыг хичээгээрэй.
Улаанбаатар хотын Сүхбаатар дүүргийн 10-р хороонд байрладаг "Тэлмэн” ХХК нь 1 гишүүнтай, Хүнсний барааны жижиг дэлгүүр ажиллуулдаг. Тайлант оны 1-р улиралд дараахь ажил гүйлгээ гарсан байна. /мянган төгрөгөөг/ Үүнд: 1.    Тайлант улирлын нийт барааны борлуулалтын орлого 3800.0
2.    Утсаар яриулан олсон орлого 200.0
3.    Худалдагчийн цалинд нийт 240.0, манаачийн цалинд 180.0 олгосон.

Санхүүгийн тайлан, татварын тайлан 2-ын хоорондоо ялгагдах зорилгыг доороос харна уу.

Бид энэ удаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ)-тай холбоотой татварын зөвлөгөө өгч байна. НӨАТ-т борлуулсан болон экспортолсон болон импортолсон бүх бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээ ордог.

НӨАТ төлөгч хэн байх вэ? Үүнд бараа үйлдвэрлэсэн буюу түүнийгээ борлуулсан, бараа импортолж, экспортолсон хуулийн этгээд аж ахуйн нэгж, байгууллага, компаниуд орно. Хувь хүн, иргэний тухайд гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээгээр НӨАТ төлөгч болно. (НӨАТ-ын тухай хуулийн 5-р зүйлийн 1) Хөдөлмөрийн гэрээгээр байнга болон түр ажиллаж байгаа иргэн НӨАТ төлөгч биш байна. Цалин хөлс, тэдгээртэй адилтгах бусад орлогод НӨАТ ногдохгүй.

1080,000 төгрөгнөөс дээш цалин авч байгаа үед НДШ 108,000 төгрөгөөр бодогдож явдаг. Харин амралтын мөнгө бодогдоод цалин нь 1080,000 төгрөгнөөс дээш гарсан үед НДШ 10 хувиар бодогддог гэж хүмүүс ойлгодог. Үүнийг тайлбарлая. Ажилтан жилийн 12 сарын 11 сард нь ажиллаж 1 сард нь ажилласан жилээс шалтгаалж 15-аас дээш хоног амарсан байх ёстой байдаг. Амарч байх хугацаанд бодогдож байгаа цалинг амралтын цалин гэж ойлгоно. Хэрэв ажилтан 11 сард цалингаа авахдаа амралтын мөнгөө давхар авч байгаа бол энэ амралтын цалинг 12 сарын цалин гэж ойлгоно.